گروه اجتماعى: شهناز سلطانى ـ مدتى است بر معمارى ایرانى در ساخت مدارس تأکید مى شود. درباره این که چرا موضوع معمارى ایرانى اهمیت دارد، کارشناسان معتقدند حجم بالاى ساخت و ساز مدارس در کشور بر سیماى شهرها تأثیر بسزایى برجاى مى گذارد، بنابراین اگر معمارى مدارس به سمت و سوى ایرانى بودن حرکت کند، چهره شهرها نیز رنگ و بوى ایرانى به خود مى گیرد. برخى دیگر از کارشناسان هم براین باورند که ارزش هاى موجود در معمارى ایرانى، براى دانش آموزانى که در مدارس ساخته شده با استفاده از این معمارى تحصیل مى کنند مایه آرامش است. البته در ساخت مدارس با معمارى ایرانى باید تکنولوژى روز نیز مورد استفاده قرار گیرد. ضمن آن که پاسخ به نیازهاى دانش آموزان در سنین مختلف و در نقاط مختلف شهرى و روستایى کشور باید لحاظ شود. کارشناسان نظام تعلیم و تربیت نیز معتقدند مدرسه به عنوان مکانى که پایه هاى اجتماعى شدن و شکوفایى استعدادها در آن بنیان گذاشته مى شود، اهمیت دارد، البته در این میان از پیوند عمیق بین فضاى فیزیکى مدرسه و معمارى آن با میزان یادگیرى دانش آموزان نمى توان غفلت کرد. برهمین اساس در حال حاضر توجه به معمارى ایرانى در ساخت مدارس از سوى متولیان ساخت مدرسه مورد توجه قرار گرفته است.

سیستم آموزشى ما دانش آموزان را غربى تربیت مى کند
مهندس محسن میرحیدر مشاور رئیس سازمان نوسازى مدارس در ستاد هویت بخشى و مقاوم سازى مدارس با بیان این مطلب که نفوذ علم و تکنولوژى غربى به ویژه در سال هاى گذشته اثرات سنگینى بر همه شؤون زندگى ما از جمله معمارى شهرى گذاشته است، مى گوید: «هدف اصلى از تأکید بر استفاده از معمارى ایرانى در ساخت مدارس، وجود ساخت و سازهاى بسیار در امر مدرسه سازى و همین طور تنوع در ساخت آنهاست، چرا که تعداد بالاى این ساختمان ها بر سیماى معمارى شهر اثرگذار است. در واقع نفوذ علم و تکنولوژى غربى باعث شده معمارى ما تحت تأثیر آن شکل و سیماى معمارى کشورهاى غرب را به خود بگیرد. به همین خاطر در سال هاى اخیر به سرعت از فرم ها و طرح هاى خارجى استفاده کرده ایم و این امر براى کشورى مثل ما که سابقه درخشانى در معمارى دارد، همین طور توانایى انجام طرح ها، نوآورى ها و فرم هاى هماهنگ با شرایط جغرافیایى مناطق مختلف خودمان را دارد، چندان پسندیده نیست.»
وى با تأکید بر این که همواره افزایش کمیت، کیفیت را تنزل مى دهد، مى گوید: «مقرر شده است ظرف مدت چهار سال ?? هزار مدرسه مرمت، مقاوم سازى و یا از نو ساخته شود. به همین خاطر توجه به معمارى این ?? هزار مدرسه اهمیت ویژه اى پیدا مى کند: چرا که اگر در طراحى و ساخت آنها اشتباهى رخ دهد به معنى ?? هزار اشتباه در معمارى شهرى است. البته در این باره با محدودیت تعداد طراحان و پیمانکاران مدارس روبرو هستیم. اما با همه محدودیت ها قدم هاى مثبتى براى استفاده از معمارى ایرانى در ساخت مدارس برداشته شده است.»
میرحیدر با بیان این مطلب که در کنار اصلاح معمارى مدارس باید نظام آموزشى نیز تغییر کند، مى افزاید: «خلأ برنامه ریزان آموزشى در کنار طراحان و معماران مدارس بشدت احساس مى شود. البته سیستم آموزشى ما در مقایسه با آنچه که در دنیا به عنوان سیستم هاى پذیرفته شده مطرح مى شود، دچار نقص است. معمارى ایرانى مدارس براى اثرگذارى نیاز به اصلاح نظام آموزشى دارد. تیم آموزشى فعلى ما برگرفته از غرب است و خود به خود بچه ها را براى زندگى غربى تربیت مى کند. در حالى که باید تعلیم و تربیت اسلامى که روح اسلامى نیز در آن جریان داشته باشد، مورد توجه قرار گیرد.»
آرامش در مدرسه ایرانى
«تأمین امنیت روحى و جسمى دانش آموزان در مدرسه اهمیت بسیارى دارد. این امنیت در مدارس زیبا، کارا و ایستا با معمارى ایرانى تأمین مى شود.» مهندس نسترن خسروى ، رئیس گروه معمارى سازمان نوسازى مدارس کشور با بیان این مطلب مى گوید: «مطالعه روى رشد جمعیت دانش آموزى بیانگر آن است که مدارس ما در گذشته پاسخگوى تعداد محدود جمعیت دانش آموزى بود اما در حال حاضر با توجه به رشد بالاى این جمعیت در دهه هاى گذشته دیگر جوابگو نیست. بنابراین تأمین فضاى مورد نیاز با مؤلفه هاى ویژه خود اهمیت مى یابد. به این معنى که فضاى مدرسه باید متناسب با شرایط سنى و جنسى دانش آموزان باشد. خواسته ها، تفکرات و انرژى دانش آموزان ابتدایى با دانش آموزان دبیرستانى قابل مقایسه نیست. ارتفاع پله مدرسه ابتدایى باید متناسب با دانش آموزان مقطع ابتدایى و ارتفاع پله مدرسه دبیرستان متناسب با دانش آموزان دبیرستانى باشد.»
وى با بیان این که بدترین زمین ها براى ساخت مدرسه در اختیار آموزش وپرورش قرار مى گیرد، مى افزاید: «معمولاً زمین هاى شیب دار و غیرقابل دسترس به امکانات و شرایط لازم به آموزش وپرورش اختصاص پیدا مى کند. در حالى که باید زمین هاى خوب و مرغوب در اختیار قرار بگیرد تا مکان یابى درستى درباره آن شود. به طور مثال مدرسه ابتدایى در جایى نباشد که دانش آموز مجبور به عبور از بزرگراه ها و خیابان ها شود بلکه مدارس ابتدایى و همین طور مدارس راهنمایى تا حد امکان در مرکز محلات قرار بگیرد.»
خسروى معتقد است: «معمارى سنتى ایرانى ارزش هایى دارد که واجد ماندگارى است که باید این امر در ساخت مدارس لحاظ شود. در گذشته معماران ایرانى در طراحى فضاهاى مختلف به جزئیات آن توجه و با آن ها زندگى مى کردند اما در حال حاضر محدودیت زمان در ساخت مدارس، این امکان را از معماران گرفته است. درحالى که تأثیر فضاى مدرسه بر دانش آموز غیرقابل انکار است. علاوه بر آن باید در ساخت مدارس از شاخص ها و ارزش هاى سنتى و ارزشى بهره گرفت و استفاده از تکنولوژى روز را نیز مدنظر قرار داد. البته زمانى که مى گوییم استفاده از معمارى ایرانى در ساخت مدارس به معنى آن نیست که این نوع معمارى را در ظاهر بنا بتوان دید بلکه آرامشى که از آن به دست مى آید نشان دهنده ایرانى بودن معمارى آن است. بنابراین همان طور که در فرهنگ ما، انسان ارزشمند است باید به دانش آموز نیز به چشم یک انسان بنگریم. نگاه ارزشى به او باعث مى شود خواسته ها و نیازهاى او از جمله «مدرسه ایرانى» مورد توجه قرار گیرد.»
لزوم استفاده از کارشناسان آموزشى در کنار معماران مدارس
«تربیت به معناى پروراندن انسان، متعادل کردن ابعاد وجودى او، فعلیت بخشیدن به استعدادهاى بالقوه اوست، اما مکانى که این تربیت معنى پیدا مى کند و متبلور مى شود، مدرسه است.» دکتر احمد صافى صاحبنظر در حوزه تعلیم و تربیت ضمن بیان این مطلب به رابطه تنگاتنگ فضاى فیزیکى (مدرسه) و یادگیرى دانش آموز اشاره مى کند و مى گوید: «معماران ما باید با زبان روان شناسى، علوم تربیتى و چگونگى یادگیرى در حد ممکن آشنا باشند. ضمن آن که باید با حضور در مدارس مناطق مختلف کشور (مدرسه گردى) از نیازهاى دانش آموزان و کارکنان مدرسه آگاهى پیدا کنند. بنابراین باید ترکیبى از روان شناسان و کارشناسان علوم تربیتى، مشاوران، تکنولوژیست ها و برنامه ریزان آموزشى و معماران مدارس براى ساخت مدرسه در کنار هم قرار گیرد. البته آشنایى آنها با فرهنگ و ادبیات ایرانى و اسلامى نیز اهمیت دارد، چرا که این امر به ثمربخش تر کردن فضاى فیزیکى مدارس کمک مى کند. نگاه اینچنینى به ساخت و معمارى مدارس تحولى نو را در مدارس آینده و همین طور نظام آموزش و پرورش امکان پذیر مى سازد.» وى معتقد است: «توجه به معمارى همه مدارس باید مهم تلقى شود. البته این امر در مقاطع پیش دبستانى و ابتدایى بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.»